Münster, Wederdopers, burgers en rebellen

Een jonge vrouwelijke musicus bekleedt een van de oudste en ‘hoogste’ ambten van de stad: als torenwachter van Münster waakt zij over de nachtelijke stad. En over de herinnering aan een bloedige episode in de stadsgeschiedenis.

Er zijn er maar drie in heel Duitsland en een van hen blaast in Münster op haar hoorn. Martje Saljé is de torenwachter van St.Lamberti en heeft de hoogstgelegen werkplek van de stad. Deze plek vraagt om een persoonlijkheid die kan omgaan met eenzaamheid, maar ook met de media, want het ongewone werk als torenwachter in dienst van de stad wekt de nieuwsgierigheid van persmensen uit de hele wereld. Haar geluid van haar hoorn, dat doet denken aan een misthoorn, klinkt iedere avond tussen 21.00 uur en middernacht over de daken van het oude stadscentrum. Hoewel het geluid allang niet meer waarschuwt voor een naderende vijand, hoort het toch even goed bij Münster als raadhuis en dom. Met haar verrekijker onder handbereik en een rechtstreekse verbinding met de brandweer kan de torenwachtster zelfs waarschuwen bij een eventuele brand.

Hier boven waakt de vrouwelijke torenwachter ook over een van de meest griezelige bezienswaardigheden van de stad. Aan de kerktoren, vlak onder haar kantoortje, hangen de drie ijzeren korven waarin ooit de lijken van drie terechtgestelde aanvoerders van de Wederdopers werden getoond ter afschrikking van toekomstige misdadigers en rebellen. Het was niet zonder reden dat de zegevierende bisschop ze uitgerekend hier liet ophangen. St.Lamberti was sinds mensenheugenis de centrale kerk voor de burgerij en die hadden zich tijdens de opstand van de Wederdopers al een paar keer tegen de bisschop verzet.

Het begon allemaal als een religieus protest en opstand van de burgerij tegen de heerschappij van de bisschop over de stad. En eindigde in 1535 in een bloedige ramp. Toen bisschop Franz von Waldeck met zijn troepen verscheen om zijn opstandige onderdanen weer tot gehoorzaamheid en terugkeer tot het oude geloof te dwingen, verscherpte zich de weerstand. Het eerst nog gematigd protestantse Münster werd een stad van de 'Wederdopers'. Onder de druk van oorlog en belegering wonnen de Wederdopers, een radicale protestantse beweging onder aanvoering van Jan van Leiden, de overhand en stichtten in Münster het 'Rijk van de Wederdopers'. Daarmee baarde de stad in heel Europa opzien. Voor een aantal mensen gold de stad als het 'nieuwe Jeruzalem' en een teken van verlossing. Voor de meesten was zij echter een poel van verderf waarvan de zeden- en goddeloosheid werden aangetoond door gemeenschappelijk bezit, veelwijverij en een onrechtmatige aanspraak op het koningschap. Na een belegering van ongeveer een jaar met een leger van 7.000 voetsoldaten nam Franz von Waldeck tenslotte in de zomer van 1535 de stad in en richtte onder de verdedigers een bloedbad aan. De drie aanvoerders van de Wederdopers, onder wie Jan van Leiden, werden eerst langdurig gefolterd en vervolgens terechtgesteld. Ten slotte werden de lijken in ijzeren korven voor iedereen zichtbaar aan de Lambertuskerk tentoon gesteld. De korven hangen er nog steeds als 'de Wederdopers-kooien' en zijn een geliefd fotomotief.
Overigens was na de Wederdopers de geschiedenis van burgeropstand tegen de landsheer nog lang niet afgelopen. In het verlengde van de onderhandelingen voor de Vrede van Westfalen meer dan 100 jaar later, probeerden de burgers van Münster voor hun stad de status van vrije rijksstad te krijgen. Weer was het de landsheer, bisschop Christoph Bernhard von Galen, die Münster bestrafte met oorlog en belegering. Hij ging de geschiedenis als 'Bommen-Berend', de man die zijn eigen stad beschoot. De prins-bisschop zal het niet hebben kunnen vermoeden maar na zijn overwinning heeft hij ook de basis gelegd voor het huidige, jonge Münster. Zijn citadel, met een vrij schootsveld op de stad, is later door de beroemde bouwmeester Johann Conrad Schlaun uit Münster omgebouwd tot een prachtig barok slot. Dit werd de centrale vestigingsplaats van de universiteit van Münster die is uitgegroeid tot een van de grootste in Duitsland.

Interessante feiten en cijfers (misschien als impuls voor verdieping?)

• De eerste torenwachter van Münster wordt voor het eerst in 1383 in documenten vermeld. Zelfs nog in 1777 constateerde het stadsbestuur dat “het welzijn van de stad” van hem afhing. Tegenwoordig geeft zijn opvolgster, de eerste vrouw die dit ambt uitoefent, iedere dag (behalve op dinsdag) van 21.00 uur tot 24.00 uur ieder half uur een hoornsignaal. De torenwachter is in dienst van Münster Marketing.
• De torenkamer, 'het hoogstgelegen ambtelijke kantoor van Münster', bevindt zich 75 meter boven de Prinzipalmarkt en is bereikbaar via een smalle trap met 298 treden. Om redenen van veiligheid mogen toeristen niet naar boven. Een schrale troost: de torenwachter schrijft in haar blog regelmatig over haar mijmeringen en uitzicht.
• De heerschappij van de Wederdopers was een gevolg van de radicalisering van de Reformatie in Münster. In maart 1533 was Münster een protestantse stad geworden en de landsheer, die ook bisschop was, trok tegen de stad ten oorlog. Als gevolg van dit conflict groeide het aantal aanhangers van de Wederdopers, in februari 1534 hadden zij de meerderheid in het stadsbestuur en verklaarden Münster tot het 'nieuwe Jeruzalem'. Het omsingelende leger rukte verder op en omdat er geen hulp kwam, kon de bisschop, na een aantal vergeefse pogingen, op 24 juni 1535 de stad eindelijk door toedoen van een verrader innemen.
• De drie ijzeren 'kooien' – zoals ze in de volksmond worden genoemd – aan de toren van de Lambertikerk zijn eigenlijk ijzeren korven die bedoeld waren om de stoffelijke resten van Jan van Leiden, de aanvoerder van de Wederdopers, Bernd Knipperdolling en Bernd Krechting te tonen. Zij werden na langdurige folteringen op 22 januari 1536 op de Prinzipalmarkt terechtgesteld. Daarentegen werd Bernd Rothmann, de vooraanstaande hervormer en Wederdoper theoloog van Münster, ondanks intensief speurwerk nooit gevonden. In de korven branden in de avonduren de 'Drie dwaallichten, als voorstelling van drie zielen of innerlijke vuren die geen rust vinden'. Ze zijn in 1987 in de korven aangebracht door Lothar Baumgarten in het kader van Skulptur Projekte.
• Het scheelde maar een haar, of Münster zou nu een Nederlandse stad zijn. Tijdens de Westfaalse vredesonderhandelingen had Münster de status van een soort rijksvrije stad gekregen. In een poging deze zelfstandigheid op de lange termijn en tegen het verzet van de prins-bisschop schriftelijk vast te leggen, overwoog de burgerij zelfs heel even zich aan te sluiten bij de onafhankelijke Nederlanden. Maar de Nederlanden hadden andere zorgen en wilden een conflict met een naburige en strijdbare keurvorst vermijden en wezen het idee van de hand.

www.stadt-muenster.de/nl/tourismus/bezienswaardigheden/torenwachter.html
www.tuermerinvonmuenster.de